Özgül Öğrenme Bozukluğu (ÖÖB) Nedir?
Özgül Öğrenme Bozukluğu (ÖÖB); okuma, yazma ve matematik gibi akademik becerilerin kazanımında çocuğun zekâ düzeyinden beklenmeyecek düzeyde yaşanan geriliklerle karakterize bir nörogelişimsel bozukluktur.
Okuma, yazma ve matematik, beynin olgunlaşmasıyla ortaya çıkan, açıkça öğretilen ve öğrenilen edinilmiş süreçlerdir. ÖÖB’de bu süreçlerin gelişiminde zorluk gözlenir.
Özgül Öğrenme Bozukluğu Neden Olur?
ÖÖB’nin kesin nedeni tek bir faktöre bağlı değildir, ancak kalıtımsal ve nörobiyolojik etkenler ön plandadır.
Bunun yanında şu risk faktörleri de beyin gelişimini olumsuz etkileyerek ÖÖB’yi tetikleyebilir veya ağırlaştırabilir:
- Uyaran eksikliği ve ihmal
- Yoksulluk ve yoksunluk
- Bağlanma sorunları
- Olumsuz çocukluk deneyimleri
- Annenin çocuğa hikâye okumaması veya yeterince konuşmaması
ÖÖB tanısı olan çocukların okul öncesi dönemlerinde dil ve konuşma sorunları sık görülür. Ayrıca Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ile birlikte (komorbidite) sık rastlanır.
DSM-5’e Göre ÖÖB Tanı Kriterleri
ÖÖB tanısı için en az 6 aydır güçlüklere özgü müdahalelere rağmen aşağıdaki zorluklardan en az birinin devam etmesi gerekir:
Yanlış veya çok yavaş, aşırı zorlanarak okuma (harfleri seslendirme zorluğu, kelimeleri uydurma)
Okuduğunu anlamakta güçlük (sıralama, ilişkiler, soyut ve derin anlamı kavrayamama)
Hecelerken zorlanma (ekleme, çıkarma, bazı heceleri atlama)
Yazmada ve yazılı olarak kendini ifade etmede zorluk (gramer hataları, düşünceleri net aktaramama)
Sayı hissi, sayıları öğrenme ve hesap yapmada zorluk
Matematiksel çıkarım yapma ve problem çözmede güçlük
Ek Kriterler:
Akademik beceriler, kronolojik yaşa göre geridir ve işlevsellik kaybına yol açar.
Öğrenme güçlüğü okul yıllarında fark edilir, ilerleme olsa bile zamanlamada sorunlar kalıcı olabilir.
Dil bozukluğu, sağ-sol karıştırma, dominant el kazanımında gecikme gibi bulgular eşlik edebilir.
Özgül Öğrenme Bozukluğu Türleri
1. Okuma Bozukluğu (Disleksi)
- Yanlış ve yavaş okuma
- Akıcı okuyamama, şifre çözmede zorluk
- Okuduğunu anlamakta güçlük
- Heceleri karıştırma, harfleri tersten yazma
2. Yazılı İfade Bozukluğu (Disgrafi)
- Yanlış veya yavaş yazma
- Gramer ve noktalama hataları
- Harf karıştırma (p-b), harfleri veya heceleri tersten yazma
- Yazının düzensiz ve okunaksız olması
3. Matematik Bozukluğu (Diskalküli)
- Sayı kavramını algılamakta zorluk
- Çarpım tablosu ve formülleri ezberleyememe
- Doğru ve hızlı hesap yapamama, parmakla hesap kullanma
- Matematiksel problem çözmede güçlük
Özgül Öğrenme Bozukluğunun Diğer Özellikleri
- Okul öncesinde sayıları, günleri öğrenmede zorluk
- Sağı-solu karıştırma
- Sakarlık ve koordinasyon problemleri
- Dil ve konuşma bozuklukları
- Akademik becerilerde yaşıtlarına göre düşük performans
- Ortalama başarı için aşırı çaba ve destek ihtiyacı
- Sözel IQ’nun performans IQ’suna göre düşük olması
Yazı ve Okuma Muayenesi Bulguları
Yazı Muayenesi
- Harf atlama (DEHB)
- Harf karıştırma (ÖÖB)
- Ayna görüntüsü ile yazma (ÖÖB)
- Satır atlama (DEHB)
- Noktalama hataları (DEHB, ÖÖB)
- Dikte zorluğu (ÖÖB)
Okuma Muayenesi
- Yavaş okuma (ÖÖB)
- Satır atlama, sonunu uydurma (DEHB)
- Kafiyeli şiir ve tekerleme okumada zorluk (ÖÖB)
- Okuduğunu anlayamama (ÖÖB)
Yıl Sonu Sınıf Düzeyine Göre Dakikada Kelime Okuma Hedefi:
- 1. sınıf: 50 kelime/dk
- 2. sınıf: 70–75 kelime/dk
- 3. sınıf: 80–90 kelime/dk
- 4. sınıf: 90–100 kelime/dk
- 5. sınıf: 100–120 kelime/dk
Ergenlik Döneminde Özgül Öğrenme Bozukluğu
- Ergenlikte ÖÖB genellikle şu alanlarda belirgindir:
- Okuma, yazma veya matematikte beklenenden düşük başarı
- İşlem yapmakta, sayı kavramını anlamakta zorlanma
- Okuma hızında ve yazma becerilerinde belirgin gerilik
Bu yetersizlikler, ergenin sosyal ilişkilerini ve özgüvenini olumsuz etkiler.
Ders çalışmayı, kitap okumayı sevmez, ödev yaparken yönlendirmeye ihtiyaç duyar.
Başarısızlık algısı, depresyon, anksiyete, davranış bozuklukları ve riskli arkadaş gruplarına yönelme riskini artırır.
DEHB eş tanısı varsa bu sorunlar daha da belirginleşebilir
Erken Tanı ve Tedavi
ÖÖB’de erken tanı ve özel eğitim desteği son derece önemlidir.
Tedavi süreci şunları içerebilir:
- Bireyselleştirilmiş özel eğitim programları
- Ek ders desteği
- Dil ve konuşma terapisi
- Gerekirse DEHB’nin eş zamanlı tedavisi
- Aile-öğretmen iş birliği
Erken dönemde yapılan müdahaleler, hem akademik hem de sosyal gelişimi destekler ve gidişatı iyileştirir.
Ergenlik döneminde bile doğru destek ile öğrenme kapasitesi önemli ölçüde geliştirilebilir
Sosyal ve Psikolojik Etkiler
- Kendini damgalama ve akran zorbalığına maruz kalma
- Sosyal ipuçlarını algılamada güçlük
- Depresyon ve anksiyete bozuklukları
- Riskli davranışlar (madde kullanımı, intihar girişimi)
- Sınavlarda ek süre ihtiyacı (okuma ve yazma hızındaki kalıcı düşüklük nedeniyle)
Sonuç
Özgül Öğrenme Bozukluğu, çocuklukta başlayan ancak ergenlik ve yetişkinlikte de devam edebilen bir durumdur.
Erken tanı, özel eğitim, aile desteği ve gerekirse medikal tedavi ile akademik başarı ve sosyal uyum büyük ölçüde artırılabilir.
Disleksi, disgrafi ve diskalküli gibi alt tiplerin erken fark edilmesi, çocuğun potansiyelini ortaya çıkarmak için kritik önem taşır.
Anahtar Kelimeler:
özgül öğrenme bozukluğu, öğrenme güçlüğü, disleksi, disgrafi, diskalküli, ergenlerde öğrenme bozukluğu, özel eğitim, çocuk psikolojisi, DEHB